در جهان امروز فناوری اطلاعات و ارتباطات چنان روند رو به رشدی پیدا کرده که تمام مسایل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را تحت تاثیر خود قرار داده است. با توجه به اینکه این فناوری یک فناوری بنیادی است، توجه به زیرساخت فیزیکی آن (شبکه دیتا) میتواند بسیاری از مسایل مرتبط با اين حوزه را مرتفع سازد. در تحلیل زیر ضمن ارایه آمارهایی در ارتباط با وضعیت شبکه ملی دیتا، به معرفی و شناسایی ساختار این شبکه و بررسی پتانسیلهای موجود در ساختار شبکه ملی دیتا و ضعف‌‌های آن پرداخته شده است:
ساختار شبکة ملي ديتا
هر شبکة ملي دیتا در عمل از دو شبکه ” IP ” و “شبکة زيرساخت و دسترسي” تشکيل شده است که در دو لاية متفاوت عمل مي‌نمايند. شبکه ” IP ” آن قسمتی از زیرساخت است که پروتکل اينترنت ( IP ) را پشتیبانی میکند و شبکة “زيرساخت و دسترسي” یکسری خطوط بدون پروتکل است که وظیفه آن ارتباط گرههای مختلف شبکه و رساندن ترافیک اينترنتي به نقاط انتهایی است.
در کشور ما شبکه ديتاي عمومي، تاکنون به بيش از 210 شهر گسترده شده و دارای550 مرکز با ظرفيت 15هزار پورت سرعت بالا است. تاکنون حدود 30 هزار کیلومتر فیبرنوری در کشور کشیده شده که از طريق اين شبکه فيبر نوري، قرار است تمام شهرهاي کشور به شبکه ديتا متصل گردند. از این میزان فیبر نوری، تاکنون تنها بر روی بیش از 12 هزار کیلومتر آن تجهیزات نصب شده است.
همچنين، به منظور برقراري ارتباط با شبکه ديتاي جهاني، ارتباط شبکة فيبرنوري کشور از دو مسير با ظرفيت 2× 155 مگابیت بر ثانیه از طریق جاسک- فجیره و یک ارتباط ماهواره‌ای با ظرفیت 104 مگابیت بر ثانیه از طریق ماهواره برقرار شده است که در کل شبکه ملی دیتای ایران را با ظرفیتی معادل 414 مگابیت بر ثانیه به شبکه دیتای جهانی(شبکه اینترنت) متصل میکند. همچنین از آنجا که یکی از اهداف برنامه چهارم توسعه، تبدیل ایران به HUB (مرکز مبادلات اینترنتی) منطقهای است، شرکت دیتا جهت برقراري ارتباط فیبرنوری، در حال مذاکره با چندین کشور مانند افغانستان، پاکستان و ترکمنستان است.
اهمیت ایجاد مسیرهای بین‌المللی چندگانه
ایجاد مسيرهاي چندگانه به منظور جلوگیری از قطع ارتباط خطوط ديتاي کشور با دیتا بسيار ضروری است؛ به عنوان مثال، به دليل بروز زلزلهای که در سال 1381 در الجزایر به وقوع پيوست، به مدت دو ماه شبکه فيبرنوري کشور ما قطع بود و ارتباط تمامي شرکتهايي که از طريق زيرساخت مخابرات به شبکه جهاني اينترنت متصل بودند، قطع شد.
همچنين لازم است که ارتباط بينالملل از چندين ارايهکنندة گوناگون دنيا تامين شود که در صورت بروز مشکل با يکي از ارايهکنندهها، ارتباط به طور کامل قطع نگردد.
ظرفیت‌ارتباطات داخل و بین شهری
حداکثر ظرفيت لینکهای داخل شهري تهران، 155 مگابیت بر ثانیه است که طبق برنامة سوم توسعه، قرار بوده به 80 گیگابیت بر ثانیه، يعني به بيش از 500 برابر برسد، اما این مسئله هنوز تحقق نیافته است. در شهرهاي اصفهان، شيراز، تبريز و مشهد، ظرفيت لینکهای شهری حداکثر 155 مگابیت بر ثانیه است که تا پایان برنامه سوم قرار بوده این ظرفیت به 40 گیگابیت بر ثانیه افزایش یابد، که این افزایش ظرفیت نيز هنوز صورت نگرفته است. همچنین در انتهاي برنامه سوم، قرار بوده ظرفيت لینکهای ميان‌شهري، به 2.5 گیگابیت بر ثانیه برسد که در حال حاضر این ارتباطات در حد ( STM – 1155 مگابیت بر ثانیه) است.
نکته حايز اهميت در مورد شبکه ملي ديتا اين است که در عين يکپارچه بودن، ميتوان در بطن آن صدها شبکه خصوصي واقعي يا مجازي و کاملاً مستقل از هم ایجاد کرد. بدين ترتيب بانکها، سازمانها و شرکتهاي گوناگون ميتوانند با استفاده از تسهيلات فراهم شده در شبکة ديتا، شبکهای مختص به خود ايجاد نمايند و نيازي به ايجاد شبکه مجزا ندارند.
1) شبکه ( IP Internet Protocol)
اين قسمت از زیرساخت شبکه دیتا، پروتکل IP را پشتيباني کرده و در عمل، به دليل مجهز بودن به پروتکل پيشرفته MPLS (پروتکلی که به تجهیزات شبکه که انتقال اطلاعات را به عهده دارند اجازه میدهد برای حرکت بستههای اطلاعاتی اولویت قایل شوند)، امکان ايجاد شبکههاي خصوصی متکي بر(IP IP – VPN) را فراهم ميآورد و این قابلیت را دارد که به دیگر شبکه‌ها که پروتکل اینترنت را پشتیبانی می‌کنند، متصل گردد (مهمترین این شبکه‌ها شبکه جهانی اینترنت است). استفاده از پروتکل IP در شبکههاي خصوصي ( IP – VPN ) مزاياي بسياري دارد؛ از جمله میتوان به استفاده از نرم‌افزارهای آماده و وسیع که تحت پروتکل IP کار می‌کنند، اشاره کرد.
ساختار شبکه IP
شبکة ملي IP از سه لايه هسته ( Core )، توزيع ( Distribution ) و دسترسي( ( ََAccess تشکيل شده است:
لاية هسته: اين لايه از 12 سوييچ پرظرفيت ديتا که در 10 شهر کشور نصب شده است، تشکيل ميشود. ارتباط ميان اين سوييچها، عمدتاً با ظرفيتSTM-1 ( 155 مگا بيت بر ثانيه) برقرار ميشود. در تهران، 3 سوييچ که وظيفة ايجاد ارتباط میان استان تهران و سایر نقاط کشور را بر عهده دارند، نصب شدهاند. اين لايه از شبکه، علاوه بر ايجاد هستة پرظرفيت شبکه، مسيرهاي مجازي‌اي ميان تمام گرههای شبکه ایجاد میکند و یک شبکه VPN به وجود می‌آورد. با توجه به ماهیت این شبکه، پهنای باند تا هنگامی در اختیار مشترک قرار می‌گیرد که اطلاعاتی جهت ارسال داشته باشد و در غیر این صورت پهنای باند به مشترک دیگر که درخواست ارسال اطلاعات را دارد واگذار می‌گردد. از این رو لایه هسته با استفاده از خطوط پرظرفيت VPN جهت استفاده بهينه از پهنای باند و ارایه سرویس با کیفیت مناسب در شبکه عمل ميکند.
لايه توزيع: اين لايه از 34 گره در 28 شهر کشور تشکيل ميشود و نقش لاية مياني ميان هستة شبکه و دسترسي شبکه را بازي ميکند. در هر گره شبکه (مجموعة گره‌ها تقريباً تمام شهرهاي مهم و مراکز استان را شامل ميشود) يک مسيرياب پرظرفيت نصب شدهاست تا بتواند ترافيک خود و ترافيک پراکنده مراکز محلي شبکه دسترسي را جمعآوري کرده و پس از جداسازي ترافيک محلي (ترافیکی که بین مراکز شبکه ملی دیتا در داخل ردوبدل می‌گردد) و ترافیک خارجی(ترافیکی که به خارج از شبکه ملی دیتا ارسال می‌گردد)، آنچه را که بايد به نقاط ديگر شبکه منتقلشود از طريق هستة شبکه و مسيريابهاي تعريف شده به مقصد بفرستد (وبالعکس).
لاية توزيع، مرز شبکه MPLS بوده و از ديد استفادهکنندگان شبکههاي IP – VPN ، کل اين لايه همانند يک محيط شفاف ( Transparent ) عمل ميکند و با ايجاد ارتباط ميان دفاتر و واحدهاي گوناگون سازمان، يک شبکة WAN درونسازماني را تحقق مي‌دهد.
شرکت ارتباطات دیتا با توجه به امکانات این لایه، در حال حاضر به 28 شرکت ICP (ارایه دهندة خدمات اتصال به اینترنت)، 660 شرکت ISP و 16 شرکت PAP (اینترنت پرسرعت) مجوز ارایه خدمات داده است.
لايه دسترسي: اين لايه روي شبکة زيرساخت و شبکة توزيع ايجاد شده و وظيفة آن رساندن ترافيک مشترکان به شبکه است. تعداد گره‌هاي اين لايه، 550 نقطه است. مشترکین از 550 نقطه می‌توانند ترافیک خود را به لایه توزیع و از آنجا به هسته شبکه برسانند که با توجه به مقصد ترافیک ارسالی، به محل مورد نظر می‌رسد.
در نقاط دسترسي، ارتباط فيزيکي با مشترکان از نزديکترين گره دسترسی به آنها با کابل زوج سيم مسي و مودم‌هايHDSL برقرار ميگردد.
2) شبكه زيرساخت و دسترسي
اين شبكه وظيفة رساندن ترافيك شبكه IP به نقاط انتهایي مانند دفاتر و مشترکین را به عهده دارد و همچنين امكان ايجاد ارتباط نقطه به نقطه و نقطه به چند نقطه را بر عهده دارد. در واقع اين شبكه لايه‌هاي اول (فيزيكي) و دوم (ديتا لينک) شبكه را پشتيباني مي‌كند. حدود 6هزار پورت IP (خطوطی که به این پورتها متصل می‌گردند پروتکل IP را پشتیبانی می‌نمایند) و 7هزار پورت TDM (خطوطی که از این پورتها در اختیار مشترکین قرار می‌گیرد، بدون پروتکل است و کاربر به دلخواه خود از آن برای ایجاد شبکه‌های مختلف با پروتکل‌های مربوطه استفاده کند)، توسط شركت مخابرات در اختيار مشتركين قرار مي‌گيرد. ارتباط ميان 34 نقطة كشور (لاية توزيع شبكه ملي IP ) به دو بخش تقسيم ميشود. اول ترافيك IP كه از لينك‌هاي مستقل شبكه ملي IP منتقل مي‌شوند و دوم ترافيك خطوط نقطه به نقطه TDM كه از لينك‌هاي “شبكه زيرساخت و دسترسي” عبور مي‌كنند. تعداد گره‌هاي اين شبكه 550 نقطه (در 210 شهر) است و تجهيزات به‌كار رفته در آن شامل تجهزات TDM و مودم‌هاي XDSL است. اين شبكه قابليت مديريت واحد از يك مركز مديريتي را داشته و كليه مسيرهاي تعريف شده در آن از طريق يك مركز، معين و كنترل ميگردد.
تحلیل وضعیت کنونی ساختار شبکة ملي ديتا
وضعیت کنونی ساختار شبکة ملي ديتا از دو دیدگاه قابل بررسی است که در این مقاله به پاره ای از این موارد اشاره می‌کنیم:
1- دیدگاه فنی:
1-1) ظرفیت اتصال شبکه ملی دیتا به اینترنت که در حدود 414 مگابیت بر ثانیه است، به هیچ عنوان جوابگوی میزان پهنای باند درخواستی کاربران نیست. طبق آماری که متخصصین در این رابطه ارایه می‌دهند، میزان ظرفیت خط ارتباطی شبکه ملی دیتای ایران به اینترنت، باید در حدود 1.5 گیگابیت بر ثانیه باشد تا بتواند تا حدودی پاسخگوی نیاز فعلی باشد. حال با توجه به اینکه شرکت دیتا در حال قانونمند کردن و دادن مجوز به ICPها است و همهICP ها باید از شرکت دیتا خط اجاره نمایند، معلوم نیست با این کمبود پهنای باند، شرکت دیتا چگونه میتواند سرویس لازم را بدهد.
1-2) با نظر به اینکه در برنامه چهارم این مسئله دیده شده که ایران تبدیل به HUB منطقهای شود، کمبود پهنای باند خط ارتباطی دیتا با شبکه اینترنت، تحقق این مسئله را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
1-3) توسعه ظرفیت داخل شهری در اکثر شهرهای ایران که در برنامه سوم توسعه در نظر گرفته شده بود، متوقف شده و اگر هم فعالیتی در این زمینه صورت گرفته، به صورت کامل نبوده و شبکه هنوز زیر بار نرفته است. به عنوان مثال در شهر تهران پروژه ارتباط داخل شهری که ظرفیت ارتباط داخل شهری را تا 80 گیگابیت در ثانیه افزایش میداد، متوقف شده است.این مسئله در مورد ارتباط بین شهری نیز صادق است.
2- دیدگاه مدیریت زیرساخت:
2-1) متاسفانه به دلیل تغییرات متعددی که در ساختار مدیریتی در شرکت دیتا صورت می‌گیرد، انجام پروژه‌ها
با مشکل جدی مواجه شده و شرکتهایی که در مناقصات شرکت دیتا فعالیت دارند و مشغول انجام
پروژه‌هایی هستند، با سلایق گوناگون مدیران مواجه هستند و اکثر این پروژه‌ها یا با کندی پیش می‌رود و یا
متوقف شده است.
2-2) در حال حاظر شرکت دیتا در حال خصوصی شدن می‌باشد، لذا ساختار خود دیتا در حال تغییر و تحول
است. متاسفانه روند این تغییرات به صورتی کاملا فرسایشی صورت می‌گیرد و به دلیل نبود ساختاری
مشخص، برای بسیاری از تصمیمات مرجع قانونی مناسبی وجود ندارد.
مآخذ:
ماهنامه تکفا شماره 11-12، آذر و دی 82
بررسی زیرساخت شبکه دیتا، پاياننامه کارشناسی مخابرات، فتاحي