در جهان امروز فناوری اطلاعات و ارتباطات چنان روند رو به رشدی پیدا کرده که تمام مسایل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را تحت تاثیر خود قرار داده است. با توجه به اینکه این فناوری یک فناوری بنیادی است، توجه به زیرساخت فیزیکی آن (شبکه دیتا) میتواند بسیاری از مسایل مرتبط با این حوزه را مرتفع سازد. در تحلیل زیر ضمن ارایه آمارهایی در ارتباط با وضعیت شبکه ملی دیتا، به معرفی و شناسایی ساختار این شبکه و بررسی پتانسیلهای موجود در ساختار شبکه ملی دیتا و ضعف‌‌های آن پرداخته شده است:
ساختار شبکه ملی دیتا
هر شبکه ملی دیتا در عمل از دو شبکه ” IP ” و “شبکه زیرساخت و دسترسی” تشکیل شده است که در دو لایه متفاوت عمل می‌نمایند. شبکه ” IP ” آن قسمتی از زیرساخت است که پروتکل اینترنت ( IP ) را پشتیبانی میکند و شبکه “زیرساخت و دسترسی” یکسری خطوط بدون پروتکل است که وظیفه آن ارتباط گرههای مختلف شبکه و رساندن ترافیک اینترنتی به نقاط انتهایی است.
در کشور ما شبکه دیتای عمومی، تاکنون به بیش از ۲۱۰ شهر گسترده شده و دارای۵۵۰ مرکز با ظرفیت ۱۵هزار پورت سرعت بالا است. تاکنون حدود ۳۰ هزار کیلومتر فیبرنوری در کشور کشیده شده که از طریق این شبکه فیبر نوری، قرار است تمام شهرهای کشور به شبکه دیتا متصل گردند. از این میزان فیبر نوری، تاکنون تنها بر روی بیش از ۱۲ هزار کیلومتر آن تجهیزات نصب شده است.
همچنین، به منظور برقراری ارتباط با شبکه دیتای جهانی، ارتباط شبکه فیبرنوری کشور از دو مسیر با ظرفیت ۲× ۱۵۵ مگابیت بر ثانیه از طریق جاسک- فجیره و یک ارتباط ماهواره‌ای با ظرفیت ۱۰۴ مگابیت بر ثانیه از طریق ماهواره برقرار شده است که در کل شبکه ملی دیتای ایران را با ظرفیتی معادل ۴۱۴ مگابیت بر ثانیه به شبکه دیتای جهانی(شبکه اینترنت) متصل میکند. همچنین از آنجا که یکی از اهداف برنامه چهارم توسعه، تبدیل ایران به HUB (مرکز مبادلات اینترنتی) منطقهای است، شرکت دیتا جهت برقراری ارتباط فیبرنوری، در حال مذاکره با چندین کشور مانند افغانستان، پاکستان و ترکمنستان است.
اهمیت ایجاد مسیرهای بین‌المللی چندگانه
ایجاد مسیرهای چندگانه به منظور جلوگیری از قطع ارتباط خطوط دیتای کشور با دیتا بسیار ضروری است؛ به عنوان مثال، به دلیل بروز زلزلهای که در سال ۱۳۸۱ در الجزایر به وقوع پیوست، به مدت دو ماه شبکه فیبرنوری کشور ما قطع بود و ارتباط تمامی شرکتهایی که از طریق زیرساخت مخابرات به شبکه جهانی اینترنت متصل بودند، قطع شد.
همچنین لازم است که ارتباط بینالملل از چندین ارایهکننده گوناگون دنیا تامین شود که در صورت بروز مشکل با یکی از ارایهکنندهها، ارتباط به طور کامل قطع نگردد.
ظرفیت‌ارتباطات داخل و بین شهری
حداکثر ظرفیت لینکهای داخل شهری تهران، ۱۵۵ مگابیت بر ثانیه است که طبق برنامه سوم توسعه، قرار بوده به ۸۰ گیگابیت بر ثانیه، یعنی به بیش از ۵۰۰ برابر برسد، اما این مسئله هنوز تحقق نیافته است. در شهرهای اصفهان، شیراز، تبریز و مشهد، ظرفیت لینکهای شهری حداکثر ۱۵۵ مگابیت بر ثانیه است که تا پایان برنامه سوم قرار بوده این ظرفیت به ۴۰ گیگابیت بر ثانیه افزایش یابد، که این افزایش ظرفیت نیز هنوز صورت نگرفته است. همچنین در انتهای برنامه سوم، قرار بوده ظرفیت لینکهای میان‌شهری، به ۲٫۵ گیگابیت بر ثانیه برسد که در حال حاضر این ارتباطات در حد ( STM – 1155 مگابیت بر ثانیه) است.
نکته حایز اهمیت در مورد شبکه ملی دیتا این است که در عین یکپارچه بودن، میتوان در بطن آن صدها شبکه خصوصی واقعی یا مجازی و کاملاً مستقل از هم ایجاد کرد. بدین ترتیب بانکها، سازمانها و شرکتهای گوناگون میتوانند با استفاده از تسهیلات فراهم شده در شبکه دیتا، شبکهای مختص به خود ایجاد نمایند و نیازی به ایجاد شبکه مجزا ندارند.
۱) شبکه ( IP Internet Protocol)
این قسمت از زیرساخت شبکه دیتا، پروتکل IP را پشتیبانی کرده و در عمل، به دلیل مجهز بودن به پروتکل پیشرفته MPLS (پروتکلی که به تجهیزات شبکه که انتقال اطلاعات را به عهده دارند اجازه میدهد برای حرکت بستههای اطلاعاتی اولویت قایل شوند)، امکان ایجاد شبکههای خصوصی متکی بر(IP IP – VPN) را فراهم میآورد و این قابلیت را دارد که به دیگر شبکه‌ها که پروتکل اینترنت را پشتیبانی می‌کنند، متصل گردد (مهمترین این شبکه‌ها شبکه جهانی اینترنت است). استفاده از پروتکل IP در شبکههای خصوصی ( IP – VPN ) مزایای بسیاری دارد؛ از جمله میتوان به استفاده از نرم‌افزارهای آماده و وسیع که تحت پروتکل IP کار می‌کنند، اشاره کرد.
ساختار شبکه IP
شبکه ملی IP از سه لایه هسته ( Core )، توزیع ( Distribution ) و دسترسی( ( ََAccess تشکیل شده است:
لایه هسته: این لایه از ۱۲ سوییچ پرظرفیت دیتا که در ۱۰ شهر کشور نصب شده است، تشکیل میشود. ارتباط میان این سوییچها، عمدتاً با ظرفیتSTM-1 ( 155 مگا بیت بر ثانیه) برقرار میشود. در تهران، ۳ سوییچ که وظیفه ایجاد ارتباط میان استان تهران و سایر نقاط کشور را بر عهده دارند، نصب شدهاند. این لایه از شبکه، علاوه بر ایجاد هسته پرظرفیت شبکه، مسیرهای مجازی‌ای میان تمام گرههای شبکه ایجاد میکند و یک شبکه VPN به وجود میآورد. با توجه به ماهیت این شبکه، پهنای باند تا هنگامی در اختیار مشترک قرار می‌گیرد که اطلاعاتی جهت ارسال داشته باشد و در غیر این صورت پهنای باند به مشترک دیگر که درخواست ارسال اطلاعات را دارد واگذار میگردد. از این رو لایه هسته با استفاده از خطوط پرظرفیت VPN جهت استفاده بهینه از پهنای باند و ارایه سرویس با کیفیت مناسب در شبکه عمل میکند.
لایه توزیع: این لایه از ۳۴ گره در ۲۸ شهر کشور تشکیل میشود و نقش لایه میانی میان هسته شبکه و دسترسی شبکه را بازی میکند. در هر گره شبکه (مجموعه گره‌ها تقریباً تمام شهرهای مهم و مراکز استان را شامل میشود) یک مسیریاب پرظرفیت نصب شدهاست تا بتواند ترافیک خود و ترافیک پراکنده مراکز محلی شبکه دسترسی را جمعآوری کرده و پس از جداسازی ترافیک محلی (ترافیکی که بین مراکز شبکه ملی دیتا در داخل ردوبدل میگردد) و ترافیک خارجی(ترافیکی که به خارج از شبکه ملی دیتا ارسال میگردد)، آنچه را که باید به نقاط دیگر شبکه منتقلشود از طریق هسته شبکه و مسیریابهای تعریف شده به مقصد بفرستد (وبالعکس).
لایه توزیع، مرز شبکه MPLS بوده و از دید استفادهکنندگان شبکههای IP – VPN ، کل این لایه همانند یک محیط شفاف ( Transparent ) عمل میکند و با ایجاد ارتباط میان دفاتر و واحدهای گوناگون سازمان، یک شبکه WAN درونسازمانی را تحقق میدهد.
شرکت ارتباطات دیتا با توجه به امکانات این لایه، در حال حاضر به ۲۸ شرکت ICP (ارایه دهنده خدمات اتصال به اینترنت)، ۶۶۰ شرکت ISP و ۱۶ شرکت PAP (اینترنت پرسرعت) مجوز ارایه خدمات داده است.
لایه دسترسی: این لایه روی شبکه زیرساخت و شبکه توزیع ایجاد شده و وظیفه آن رساندن ترافیک مشترکان به شبکه است. تعداد گرههای این لایه، ۵۵۰ نقطه است. مشترکین از ۵۵۰ نقطه میتوانند ترافیک خود را به لایه توزیع و از آنجا به هسته شبکه برسانند که با توجه به مقصد ترافیک ارسالی، به محل مورد نظر می‌رسد.
در نقاط دسترسی، ارتباط فیزیکی با مشترکان از نزدیکترین گره دسترسی به آنها با کابل زوج سیم مسی و مودم‌هایHDSL برقرار میگردد.
۲) شبکه زیرساخت و دسترسی
این شبکه وظیفه رساندن ترافیک شبکه IP به نقاط انتهایی مانند دفاتر و مشترکین را به عهده دارد و همچنین امکان ایجاد ارتباط نقطه به نقطه و نقطه به چند نقطه را بر عهده دارد. در واقع این شبکه لایه‌های اول (فیزیکی) و دوم (دیتا لینک) شبکه را پشتیبانی میکند. حدود ۶هزار پورت IP (خطوطی که به این پورتها متصل می‌گردند پروتکل IP را پشتیبانی می‌نمایند) و ۷هزار پورت TDM (خطوطی که از این پورتها در اختیار مشترکین قرار می‌گیرد، بدون پروتکل است و کاربر به دلخواه خود از آن برای ایجاد شبکههای مختلف با پروتکل‌های مربوطه استفاده کند)، توسط شرکت مخابرات در اختیار مشترکین قرار می‌گیرد. ارتباط میان ۳۴ نقطه کشور (لایه توزیع شبکه ملی IP ) به دو بخش تقسیم میشود. اول ترافیک IP که از لینکهای مستقل شبکه ملی IP منتقل می‌شوند و دوم ترافیک خطوط نقطه به نقطه TDM که از لینکهای “شبکه زیرساخت و دسترسی” عبور می‌کنند. تعداد گرههای این شبکه ۵۵۰ نقطه (در ۲۱۰ شهر) است و تجهیزات به‌کار رفته در آن شامل تجهزات TDM و مودم‌های XDSL است. این شبکه قابلیت مدیریت واحد از یک مرکز مدیریتی را داشته و کلیه مسیرهای تعریف شده در آن از طریق یک مرکز، معین و کنترل میگردد.
تحلیل وضعیت کنونی ساختار شبکه ملی دیتا
وضعیت کنونی ساختار شبکه ملی دیتا از دو دیدگاه قابل بررسی است که در این مقاله به پاره ای از این موارد اشاره می‌کنیم:
۱- دیدگاه فنی:
۱-۱) ظرفیت اتصال شبکه ملی دیتا به اینترنت که در حدود ۴۱۴ مگابیت بر ثانیه است، به هیچ عنوان جوابگوی میزان پهنای باند درخواستی کاربران نیست. طبق آماری که متخصصین در این رابطه ارایه می‌دهند، میزان ظرفیت خط ارتباطی شبکه ملی دیتای ایران به اینترنت، باید در حدود ۱٫۵ گیگابیت بر ثانیه باشد تا بتواند تا حدودی پاسخگوی نیاز فعلی باشد. حال با توجه به اینکه شرکت دیتا در حال قانونمند کردن و دادن مجوز به ICPها است و همهICP ها باید از شرکت دیتا خط اجاره نمایند، معلوم نیست با این کمبود پهنای باند، شرکت دیتا چگونه میتواند سرویس لازم را بدهد.
۱-۲) با نظر به اینکه در برنامه چهارم این مسئله دیده شده که ایران تبدیل به HUB منطقهای شود، کمبود پهنای باند خط ارتباطی دیتا با شبکه اینترنت، تحقق این مسئله را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
۱-۳) توسعه ظرفیت داخل شهری در اکثر شهرهای ایران که در برنامه سوم توسعه در نظر گرفته شده بود، متوقف شده و اگر هم فعالیتی در این زمینه صورت گرفته، به صورت کامل نبوده و شبکه هنوز زیر بار نرفته است. به عنوان مثال در شهر تهران پروژه ارتباط داخل شهری که ظرفیت ارتباط داخل شهری را تا ۸۰ گیگابیت در ثانیه افزایش میداد، متوقف شده است.این مسئله در مورد ارتباط بین شهری نیز صادق است.
۲- دیدگاه مدیریت زیرساخت:
۲-۱) متاسفانه به دلیل تغییرات متعددی که در ساختار مدیریتی در شرکت دیتا صورت می‌گیرد، انجام پروژه‌ها
با مشکل جدی مواجه شده و شرکتهایی که در مناقصات شرکت دیتا فعالیت دارند و مشغول انجام
پروژه‌هایی هستند، با سلایق گوناگون مدیران مواجه هستند و اکثر این پروژه‌ها یا با کندی پیش می‌رود و یا
متوقف شده است.
۲-۲) در حال حاظر شرکت دیتا در حال خصوصی شدن می‌باشد، لذا ساختار خود دیتا در حال تغییر و تحول
است. متاسفانه روند این تغییرات به صورتی کاملا فرسایشی صورت می‌گیرد و به دلیل نبود ساختاری
مشخص، برای بسیاری از تصمیمات مرجع قانونی مناسبی وجود ندارد.
مآخذ:
ماهنامه تکفا شماره ۱۱-۱۲، آذر و دی ۸۲
بررسی زیرساخت شبکه دیتا، پایاننامه کارشناسی مخابرات، فتاحی
