بسياري از ما تاكنون نام VOIP1 را شنيده‌ايم اما اين فناوري چيست؟ VOIP يا پروتكل صوت روي اينترنت، روشي جهت تبديل سيگنال‌هاي صوتي آنالوگي كه شما در يك مكالمه تلفني عادي مي‌شنويد به دادههاي ديجيتالي است كه قادر هستند تا به وسيله شبكه اينترنت به هر كجا منتقل شوند. VOIP مي‌تواند يك اتصال استاندارد اينترنتي را به روشي براي برقراري يك تماس كم هزينه تلفني تبديل كند. اين فناوري امروزه تحول بزرگي را در دنياي سامانه‌‌هاي تلفني پديد آورده است.
سامانه استاندارد تلفن: سوئيچ مداري
سوئيچ‌مداري ابتدايي‌ترين سيستمهاي به كار رفته در شبكه‌هاي تلفن طي 100 سال اخير است، تماس‌هايي كه داخل چنين شبكه‌اي برقرار مي‌شود يك خط تلفن را به واسطه ارتباط دو نقطه مختلف اشغال مي‌كند. بدين طريق تماس‌هاي برقرار شده را يك مدار مي‌نامند. اين روش اساس شبكه‌هاي تلفني سوئيچ عمومي يا (PSTN) است. حال روند برقراري يك تماس در چنين شبكه‌اي را مرحله به مرحله بررسي مي‌كنيم:
1- مشترك گوشي را برداشته و منتظر شنيدن بوق آزاد (شماره‌گيري) مي‌ماند.
(دريافت اين بوق نشانگر اين است كه مشترك مي‌تواند با شماره‌گيري يك ارتباط را برقرار كند.)
2- مشترك اعداد شماره تلفن موردنظر را شماره‌گيري مي‌كند.
3- تماس براساس ارقام شماره‌گيري شده و از ميان سوئيچ‌هاي مركز تلفن به مقصد موردنظر هدايت مي‌شود.
4- تماس در مسير خود، خطوط تلفن مبدا و مقصد و بخشي از سوئيچ‌هاي محلي بين راه مشغول مي‌نمايد.
5- تلفن مقصد (شماره‌گيري شده) زنگ خورده و توسط طرف مقابل پاسخ داده مي‌شود.
6- پس از پايان گفت‌وگو و مكالمه طرفين گوشي گذاشته شده و تماس قطع مي‌شود.
7- پس از قطع ارتباط (گذاشتن گوشي) مدار بسته شده و خطوط مبدا و مقصد آزاد مي‌شوند.
براي مثال اگر طرفين 10 دقيقه با تلفن گفت‌وگو كنند در طول اين مدت مدار ميان تلفن به طور پيوسته و مداوم باز مي‌ماند همچنين اگر كاربري از شهري به شهر ديگري تماس برقرار كند در تمام طول اين مسير (فاصله دو شهر) سوئيچ‌ها و خطوط تلفن ميان مبدا و مقصد تا پايان مكالمه به طور اختصاصي در اختيار آن دو قرار گرفته و مشغول خواهند بود، بر اين اساس مشتركين بايد هزينه قابل توجهي را بپردازند چرا كه شخص تماس گيرنده كيلومترها سيم مسي خطوط تلفن بين شهري را براي 10 دقيقه تحت انحصار خود گرفته و مشغول كرده است.
اگر مبناي خطوط تلفن را فيبرهاي نوري درنظر بگيريم، در چنين حالتي مكالمات ديجيتالي شده طرفين در هر سوي خط (ارسال و دريافت) با نرخ سرعتي برابر 64 kb بر ثانيه منتقل مي‌شود، كه در مجموع براي هر دو طرف معادل 128 (kbps) است.
در اين نوع ارتباط هنگامي كه يكي از طرفين صحبت مي‌كند طرف ديگر به آن گوش مي‌دهد. به اين معني كه در هر زمان تنها نيمي از ارتباط فعال است و عملا نيم ديگر ظرفيت ارتباطي به هدر مي‌رود، به علاوه در هر مكالمه تلفني بخش قابل توجهي از طول زمان مكالمه را سكوت (هيچ يك از طرفين صحبتي نمي‌كنند) تشكيل مي‌دهد.
اما در سامانه VOIP قادريم تا بسته‌هاي2 ديجيتالي را كه تنها حاوي مكالمات طرفين است روي خطوط تلفن ارسال كنيم و از ارسال پيوسته داده‌ها (شامل كل زمان مكالمات و سكوت ميان آنها) جلوگيري كنيم. اين امر اساس كار شبكه‌هاي سوئيچ تلفني بسته را تشكيل مي‌دهد.
بنابراين شبكه‌هاي تبادل داده نمي‌توانند از سيستم سوئيچ مداري استفاده كنند، بلكه برخلاف آنها كه ارتباط را به طور پيوسته برقرار مي‌سازند، طول هر ارتباط به شكل منقطع و براساس حجم دادههاي تشكيل‌دهنده هر بسته تعيين و برقرار مي‌شود، اين روند به شكل زير انجام مي‌شود:
1- رايانه مبدا (فرستنده) داده‌ها را به شكل بسته‌هاي كوچك درآورده و يك نشاني كه بيانگر مشخصات مقصد مورد نظر است به آن الصاق مي‌كند.
2- هر بسته شامل اطلاعاتي است كه مي‌تواند از فايل‌هاي موسيقي، تصوير، متن و يا نامه الكترونيكي تشكيل شده باشد.
3- رايانه فرستنده هر بسته را براي نزديكترين روتر موجود در شبكه ارسال مي‌كند، روتر فوق نيز پس از دريافت بسته آن را به نزديكترين روتر به رايانه مقصد، منتقل كرده و از آنجا براي رايانه مقصد ارسال مي‌شود.
فناوري VOIP از روش پيش‌گفته براي ارائه خدمات تلفني بهره مي‌برد. VOIP مزاياي زيادي نسبت به سامانه‌سوئيچ‌مداري دارد. براي مثال انتقال چندين مكالمه همزمان روي يك خط تلفن و كاهش هزينه براساس كاهش طول زمان مكالمه از مزاياي فوق هستند چنان‌چه اگر يك مكالمه را از طريق خط تلفن عادي در شبكه سوئيچ‌مداري به مدت 10 دقيقه برقرار كنيم، بايد هزينه 10دقيقه مكالمه را پرداخت كنيم اما در مقابل يك تماس تلفني مشابه درسامانهVOIP تنها 5/3 دقيقه از 10 دقيقه فوق را دربر خواهد گرفت و كاربر تنها هزينه 5/3 دقيقه را مي‌پردازد از طرفي زماني برابر 5/6 دقيقه از 10 دقيقه، خط تلفن آزاد است بنابراين، خط اين ظرفيت را خواهد داشت كه دو يا چند مكالمه همزمان روي آن انجام گيرد.
جهت دسترسي و استفاده از خدمات VOIP روش‌هاي مختلفي وجود دارد كه به آنها اشاره مي‌كنيم:
1- ATA3: ساده‌ترين و معمول‌ترين راه استفاده از خدمات VOIP استفاده از يك دستگاه ATA است. در اين روش رابطه يك تلفن معمولي با رايانه و شبكه اينترنت به وسيله يك تطبيق دهنده برقرار مي‌شود. در حقيقت يك دستگاه ATA نوعي مبدل آنالوگ به ديجيتال است كه سيگنال‌هاي صوتي آنالوگ را از گوشي تلفن دريافت كرده و پس از تبديل آنها به اطلاعات ديجيتالي روي اينترنت به سمت مقصد ارسال مي‌كند. اغلب شركت‌هاي خدمات دهنده VOIP براي استفاده از اين روش، دستگاه مبدل را به رايگان در اختيار مشتركين قرار مي‌دهند و تنها هزينه خدمات را دريافت مي‌كنند.
2- تلفن‌هاي IP4: اين تلفن‌هاي مخصوص، درست مانند گوشي‌هاي معمولي داراي صفحه ارقام شماره‌گيري و اجزاي مشابهي هستند اما آنها به وسيله سخت‌افزار و نرم‌افزارهاي خود مستقيما با يك روتر در ارتباط‌اند و به كاربران امكان تماس مستقيم روي اينترنت را بدون نياز به رايانه مي‌دهند.
3- تماس رايانه به رايانه5 : شايد اين روش ساده‌ترين راه برقراري يك تماس VOIP باشد كه كاربران كمترين هزينه را براي تماس‌هاي راه دور مي‌پردازند. در اين روش مشتركين برحسب نوع دسترسي به شبكه تنها هزينه خدمات دسترسي را خواهند پرداخت و تماس‌ها چه راه دور و چه نزديك هيچ هزينه اضافي ديگري را به وي تحميل نمي‌كنند.
شركت‌هاي فراهم آورنده خدمات تلفن VOIP تمامي تماس‌هاي ارسالي و دريافتي را در نقاطي جمع‌آوري كرده و سپس از يك دروازه «IP» به سوي مقاصد مختلف ارسال مي‌كنند. گروه تحقيقاتي فورستر تعداد كاربران خانگي خدمات VOIP در آمريكا تا آخر سال 2006 را نزديك به پنج ميليون نفر تخمين زده است و مهمترين انگيزه گرايش كاربران به اين خدمات را هزينه پايين و انعطاف‌پذيري و تنوع خدمات ارائه شده مي‌داند.
به واسطه خدمات VOIP كاربران قادرند تا يك تماس را از هر محلي كه به شبكه دسترسي دارند برقرار كنند. تجار و كساني كه زندگي و كسب و كارشان با سفرهاي گوناگون همراه است بدين طريق مي‌توانند در هر نقطه‌اي از جهان كه به شبكه دسترسي دارند، تماس‌هاي خود را برقرار كنند. به علاوه شركت‌هاي فراهم آورنده خدمات تلفني VOIP، به همراه خدمات معمول خود امكاناتي را نيز به عنوان ارزش افزوده ارائه مي‌كنند كه برخي از آنها عبارتند از نمايشگر شمارة تماس گيرنده، شماره‌گيري مجدد خودكار، انتظار مكالمه، كنفرانس تلفني، انتقال مكالمه و صندوق پست صوتي كه در مورد اخير، كاربر مي‌تواند تماس‌هاي وارده به صندوق پست صوتي را به وسيله اينترنت بشنود و يا يك فايل صوتي را به عنوان پيام خوشامدگويي به صندوق صوتي خود ضميمه كند. پس از دريافت پيام‌هاي صوتي از طرف اشخاص تماس گيرنده، رسيدن پيام به وسيله يك نامه الكترونيكي به اطلاع كاربر مي‌رسد.
پي‌نوشت‌ها:
1- Voice Over Internet Protocol
2- Packet
3- Analog telephone adaptor
4- IP phone
5- Computer- to- computer
شروین هادی نژاد