تلفن اینترنتی در عرصه مخابرات

با توجه به گسترش بحث و تبادل‌نظر راجع به مفاهيمي چون " تلفن اينترنتي " و “IP Telephony” و “VOIP” در جامعه، در مطلب زير به معرفي مختصري از اين تحول تکنولوژي و پيامدهاي آن مي‌پردازيم:

مقدمه و تعاريف

مفهوم " تلفن اينترنتي " يا به اصطلاح “IP Telephony” از آنجا نشأت مي‌گيرد که مي‌خواهيم از شبکه‌هاي مبتني بر پروتکل اينترنت ( IP ) در کاربردهايي چون تلفن استفاده کنيم. در واقع از زماني که امکان انتقال صدا از طريق شبکه‌هاي اينترنتي (مبتني بر IP ) گسترش يافته است، موضوع "تلفن اينترنتي"، به موضوعي مهم در صنعت مخابرات جهان تبديل شده است؛

موضوعي که نقطه عطفي در همگرايي سرويس‌هاي مخابراتي نيز خواهد بود. چرا که دو شبکه متفاوت از نظر مقررات و سياستگذاري را به يکديگر پيوند داده است:

•  شبکه تلفني سوئيچينگ عمومي ( PSTN ) که همة کشورها به صورت گسترده از آن استفاده مي‌کنند و

•  شبکة اينترنت که مبتني بر تکنولوژي سوئيچينگ بسته‌اي است.

البته اصطلاح “IP Telephony” تعاريف مختلفي بين مهندسان و سياستگذاران دارد؛ در اين مقاله، اين اصطلاح به معني يک روش کلي براي انتقال صدا، فاکس و سرويس‌هاي وابسته از طريق شبکه‌هاي سوئيچينگ بسته‌اي مبتني بر IP ، به کار مي‌رود.

تولد "تلفن اينترنتي"

از موضوعات کليدي که توجه سياستگذاران، قانونگذاران و صنعت‌گران حوزه مخابرات را به خود جلب نموده است، اين حقيقت است که امروزه، اينترنت و ديگر شبکه‌هاي مبتني بر IP به صورت روزافزون جايگزين شبکه‌هاي تلفن سوئيچينگ مداري مي‌شوند و با اصلاح شبکه‌هاي زيرساخت و يا استقرار زيرساخت‌هاي جديد، اين روند جايگزيني، سرعت بيشتري به خود خواهد گرفت.

يکي از سرويس‌هايي که بر اساس اين تغيير و تحول متولد شده است، " تلفن اينترنتي " است. توسعه اين شبکه حداقل از دو ديدگاه قابل بررسي است:

1- از نظر کاربران: سرويس "تلفن اينترنتي" امکاناتي را جهت ارايه خدمات صوتي با قيمتي ارزان فراهم مي‌کند. همچنين امکان انتقال انواع داده (ديتا) را نيز مهيا مي‌کند که امکان ارايه آن از طريق شبکه سوئيچينگ مداري (تلفن معمولي) وجود ندارد.

2- از نظر صنعت: مزيت اصلي تکنولوژي " تلفن اينترنتي " ، همگرا کردن سرويس‌هاي مختلف صوتي، ديتا و تصوير و ارايه همزمان خدمات مختلف و همچنين، تعريف سرويس‌هاي جديد براي کاربران است. به اين ترتيب، فعالان عرصه ارايه خدمات مخابراتي، مي‌توانند با سرمايه‌گذاري کم و مخارج عملياتي پايين، طيف وسيعي از سرويس‌ها را در اختيار کاربران خود قرار دهند.

تاکنون چندين اپراتور بين‌المللي مخابرات عمومي (PTO) اعلام کرده‌اند که همه ترافيک بين‌المللي خود را به ساختار مبتني بر IP منتقل خواهند کرد و به منظور انجام اين تغيير و انتقال، سرمايه‌گذاري لازم را نيز انام داده‌اند. يکي از دلايل اصلي اين تغيير و تحول، هزينه پايين انتقال ترافيک از طريق شبکه‌هاي مبتني بر IP است. برخي برآوردها نشان مي‌دهد که با استفاده از اين تکنولوژي، انتقال ترافيک با هزينه‌اي برابر با يک‌هشتم هزينه انتقال از طريق شبکه سوئيچينگ مداري امکان‌پذير است.

سرعت رشد "تلفن اينترنتي"

اگرچه در مورد پيش‌بيني آهنگ رشد " تلفن اينترنتي " اختلاف‌نظر وجود دارد، اما همه صاحب‌نظران بر اين باورند که رشد اين تکنولوژي نسبتاً سريع خواهد بود. آمارها نشان مي‌دهد ترافيک صوتي که در جهان از طريق شبکه اينترنت منتقل مي‌گردد، با رشدي 23 درصدي نسبت به سال 2002، 11 درصد کل ترافيک صوتي را در سال 2003 به خود اختصاص داده است.

از طرف ديگر بايد توجه نمود که هم‌اکنون در دنيا حتي خطوط سوئيچينگ مداري (تلفن معمولي) نيز به طور روزافزوني زير بار انتقال اطلاعاتي غير از صوت قرار گرفته‌اند. در اين رابطه، آمارهايي که ITU-T ارائه کرده است، تعداد خطوط بين‌المللي مربوط به شبکه تلفن معمولي را که از آنها براي برقراري ارتباطات ديتا استفاده شده است با خطوط بين‌المللي که مخصوص انتقال ديتا هستند مقايسه مي‌کند. اين آمار به قرار زير است:

اين آمارها بيانگر اين حقيقت هستند که بسترهاي مخابراتي تلفني که تا سال‌هاي قبل، فقط وظيفه برقراري ارتباطات صوتي را بر عهده داشتند، امروزه به مسيرهايي پرترافيک جهت نقل و انتقال انواع مختلفي از اطلاعات مخابراتي تبديل شده‌اند که لزوماً از نوع صوت نيستند. تغييراتي که در نوع ترافيک عبوري از شبکه‌هاي تلفني ايجاد شده، باعث شده است که اهداف طراحي اين شبکه‌ها نيز تغيير کند و شبکه‌هاي مخابراتي جهت انجام ماموريت‌هاي جديد اصلاح گردد. در بسياري موارد، اصلاح شبکه‌هاي سوئيچينگ مداري موجب رشد بازار مخابرات و به طور خاص رشد بازار " تلفن اينترنتي " شده است.

فشار اقتصادي "تلفن اينترنتي" روي PTO ها

سرويس " تلفن اينترنتي " تاثير اقتصادي فراواني بر فعاليت شرکتهاي مخابراتي تلفني گذاشته است و به عنوان جدي‌ترين رقيب سيستم‌هاي تلفني رايج، چالش‌هايي را براي اين شرکت‌ها ايجاد کرده است. اينکه " تلفن اينترنتي " توانسته است رقيبي جدي براي بازار مخابرات تلفني باشد، دو دليل عمده دارد:

اولاً، کاربرد و توسعة " تلفن اينترنتي " به همگرا شدن سرويس‌هاي صوتي و تصويري و ديتا منجر شده و باعث شده است که ديگر نيازي به سرمايه‌گذاري جداگانه روي هر کدام از اين سرويس‌ها نباشد و سرمايه‌گذاري فقط روي يک تکنولوژي که همان " تلفن اينترنتي " باشد، صورت پذيرد؛ اين امر باعث کم شدن هزينه‌هاي عملياتي توسعة شبکه‌هاي مخابراتي شده است.

ثانياً، رشد اين تکنولوژي مانع موجود بر سر راه رقابت در عرصه ارايه خدمات تلفني را حذف کرده است؛ به طوري که صاحب‌نظران صنعت مخابرات بر اين باورند که راه‌اندازي يک سرويس VOIP (تلفن اينترنتي) که توان رقابت در عرصه مخابرات را داشته باشد، به مراتب آسان‌تر و کم‌هزينه‌تر از همتاي سوئيچينگ مداري خود است.

از آنجا که قيمت پايه مکالمات " تلفن اينترنتي " ، قيمت‌هاي مصوب PTO ها را شکسته و موجب کاهش اين قيمت‌ها شده است، اين شرکت‌ها مجبور شده‌اند سرويس‌هاي جديدي صوتي ارايه نمايند تا قسمتي از درآمد از دست رفته خود را جبران کند. به همين دليل و با وجود اينکه PTO ها در برابر حضور " تلفن اينترنتي " به عنوان يک تکنولوژي جديد در عرصه مخابرات، مقاومت مي‌کنند، اکثر تحليل‌گران صنايع مخابراتي بر اين باورند که آينده بازار " تلفن اينترنتي " بسيار درخشان است. مدير شرکت Global Crossing (شرکتي که ارايه‌کننده سرويس‌هاي يکپارچه بر روي زيرساخت‌هاي خصوصي بر مبناي IP است) اين باور تحليل‌گران صنايع مخابراتي را قبول دارد و مي‌گويد: همچنان فرصت رقابت بين " تلفن اينترنتي " و شبکه PSTN در بخشها و کاربردهاي مختلف مخابراتي وجود دارد، اما از نظر استفاده و هزينه، " تلفن اينترنتي " نيز برتر خواهد بود.

پيشرفت تکنولوژي "تلفن اينترنتي" و مقايسه آن با شبکه PSTN

نظرها و ايده‌هاي مختلفي که در ارتباط با تکنولوژي " تلفن اينترنتي " ارايه مي‌گردد، نشان مي‌دهد که اين تکنولوژي هنوز به بلوغ نرسيده و مراحل رشد خود را طي مي‌کند. در مقام مقايسه بايد گفت که امروزه صاحب‌نظران مسائل ارتباطي کمتر دربارة شبکه‌هاي PSTN و سيستم‌هاي TDM صحبت مي‌کنند؛ اين امر ناشي از آن است که تکنولوژي شبکه‌هاي PSTN دوران بلوغ خود را سپري کرده است و کاملاً اميد مي‌رود که شبکه‌هاي متداول سوئيچينگ مداري صوتي در آينده‌اي نزديک جاي خود را به شبکه‌هاي سوئيچينگ بسته‌اي صوتي بدهند. آمارها نيز اين موضوع را تأييد مي‌کنند؛ طبق آماري که ITU-T درسال 2002 از رشد بازار تکنولوژي " تلفن اينترنتي " ارايه کرده است نشان مي‌دهد در سال 2000، چهار ميليون دقيقه ترافيک صوتي از طريق شبکه " تلفن اينترنتي " منتقل شده است و در سال 2001 اين مقدار به شش ميليون دقيقه رسيده است. همچنين درآمد حاصل از بازار تجهيزات " تلفن اينترنتي " که در سال 1998، حدود 279 ميليون دلار بود، تا سال 2005 به بيش از 10 ميليارد دلار خواهد رسيد.

دورنماي "تلفن اينترنتي" در ايران

تحولات و فعاليت‌هاي اخير در حوزه مخابرات جهاني و جهت‌گيري آن به سمت ايجاد و توسعة شبکه‌هاي مبتني بر سوئيچينگ بسته‌اي، تأثيراتي را بر سياست‌ها و فعاليت‌هاي اخير شرکت مخابرات ايران گذاشته است. از آن جمله، اجراي پروژه PAP (يا اينترنت پرسرعت) است که مي‌تواند زيرساخت مناسب را جهت گذار از شبکه سوئيچينگ مداري به سمت ايجاد يک شبکه سوئيچينگ بسته‌اي در داخل کشور فراهم کند.

يکي از مباحث مهم در اين زمينه، لزوم راه‌اندازي سرويس‌هاي متنوع ديتا در کشور است. هرچند مسئولان بر آن هستند که با خصوصي‌سازي در مخابرات، سرعت اين تحولات را در کشور افزايش دهند و بدنه غير قابل انعطاف و دولتي مخابرات کشور را با بخش خصوصي تعويض کنند، اما به نظر مي‌رسد ضعف و شفاف نبودن قوانين، حرکت در اين مسير و همسو شدن با تحولات جديد تکنولوژي را دچار اخلال کرده است.

اهميت اين مسئله در حوزة ديتا و به ويژه " تلفن اينترنتي " بيشتر است؛ به عنوان مثال، حرکت به سمت ايجاد شبکه " تلفن اينترنتي " و گذر از تکنولوژي قديمي سوئيچينگ مداري به شبکه‌هاي مبتني بر IP ، ملاحظات مختلفي را از جمله تنظيم مقررات مطابق با شرايط کشور و همچنين توجه به ابعاد فني مسئله، مي‌طلبد. هرچند در سالهاي اخير، تغيير بعضي سياست‌هاي مخابرات در حوزه سوئيچينگ مي‌تواند حاکي از اثرگذاري تحولات جديد بر تفکر حاکم بر مخابرات کشور باشد (که از آن جمله مي‌توان به برنامه‌ريزي براي عدم توليد سوئيچ‌هاي مداري از سال 1385 اشاره کرد.). اما اين تغييرات براي پيشبرد اهداف مخابرات کافي نيست. براي حرکت در اين مسير بايد گام‌هاي اساسي‌تري برداشته شود و استفاده از تجربيات ديگر کشورها مي‌تواند در اين زمينه کارساز باشد. با توجه به اينکه در بسياري از کشورهاي پيشرفته براي ايجاد شبکه‌هاي " تلفن اينترنتي " تحولات اساسي صورت گرفته است، مي‌توان حداقل در ابعاد فني با استفاده از تجربه اين کشورها، ايجاد و توسعه شبکه فعلي ديتا را که در ابتداي راه قرار دارد، به گونه‌اي پيش برد تا در آينده با مشکلات کمتري مواجه شد.