با همگاني شدن استفاده از سرويس‌هاي مخابراتي، آنچه که از اهميت بالايي برخوردار شده است، دسترسي همگاني به سرويس‌هاي ” باند وسيع ” است. در نوشتار حاضر، مفهوم ” باند وسيع ” ، مسائل مرتبط با آن و تکنولوژي‌هايي را که دسترسي به پهناي باند زياد را ممکن مي‌سازند، مرور مي‌کنيم. در انتها نيز دربارة نحوة برخورد کشور ما با مسألة ” باند وسيع ” تحليلي ارائه خواهيم داد:
مفهوم ” باند وسيع “پويايي بازار مخابراتي، نيازمند وجود تنوع در سرويس‌هاي مخابراتي و نيز حضور ارائه‌کنندگان گوناگون براي افزايش کيفيت و کاهش قيمت اين سرويس‌ها است. چنين وضعيتي وقتي فراهم ميشود که زيرساخت مخابراتي قادر به حمل ترافيک‌هاي با پهناي باند زياد باشد. اين مسأله در سال‌هاي اخير منجر به ظهور مفهوم ” باند وسيع ” در ادبيات مخابراتي شده است. واژة ” باند وسيع ” به اتصالات اينترنتي ” هميشه‌متصل ” گفته ميشود که پهناي باندي بيش از اتصالات تلفني ( dial up ) در اختيار کاربر مي‌گذارند و از طريق آنها، سرويس‌ها و کاربردهاي روز ارتباطي با حداقل اتلاف وقت به کاربر ارائه ميشود. توصيه‌نامة شمارة I.113 اتحادية جهاني مخابرات، سرعت‌هاي انتقال سريع‌تر از 1،5 مگابيت‌برثانيه را ” باند وسيع ” مي‌نامد. برخي کارشناسان، سرعت‌هاي بيش از 256 کيلوبيت‌برثانيه را ” باند وسيع ” مي‌دانند. از آنجا که تکنولوژي‌هاي ارائة پهناي باند وسيع در حال توسعه و پيشرفت مداوم هستند، حد نهايي اين تعريف دائماً در حال تغيير است.
ارتباطات ” باند وسيع ” ، جهش بزرگ آينده ارتباطات باند وسيع، با روندي که در رشد آنها مشاهده ميشود، رؤياي همگرايي سرويس‌هاي پخش تلويزيوني، تلفن ثابت، اينترنت و تلفن همراه را محقق مي‌سازند. پيش‌بيني ميشود که با همگاني شدن ارتباطات باند وسيع، موج جديدي در توسعة بازارهاي مخابراتي ايجاد شود؛ بر اساس برآوردها، بازار مخابراتي، صرفنظر از جهش‌هايي که در بازه‌هاي زماني کوتاه‌مدت به وقوع مي‌پيوندد، به يک رشد ثابت رسيده است. عاملي که م نجر به جهش بزرگ در اين روند ميشود (از همان نوعي که ظهور پديدة تلفن همراه و اينترنت به وجود آورد)، ارتباطات باند وسيع است.
وضعيت جهاني ارتباطات ” باند وسيع ” در ابتداي سال 2003، در حاليکه تعداد کاربران تلفن ثابت در جهان، 1،13 ميليارد نفر و تعداد کاربران تلفن همراه 1،16 ميليارد نفر بوده است، تعداد کاربران “باند وسيع”، فقط 63 ميليون نفر بوده است. از بين تکنولوژي‌هاي “باند وسيع”، خطوط DSL همچنان بيشترين استفاده کننده را دارد. بعد از آن، به ترتيب مودم‌هاي کابلي، شبکههاي محلي ( LAN )، دسترسي بدون‌سيم ثابت ( FWA )، شبکههاي محلي بدون‌سيم ( WLAN ) و تکنولوژي‌هاي ماهواره‌اي قرار دارند. 98 درصد اتصالات “باند وسيع” به صورت سيمي انجام ميشود؛ در اين اتصالات سيمي، نقش عمده بر عهدة خطوط DSL و مودم‌هاي کابلي است. در آمريکاي شمالي اکثر کاربران “باند وسيع” از مودم‌هاي کابلي و در مقياس جهاني، بيشتر آنها از خطوط DSL استفاده مي‌کنند. در حال حاضر، از لحاظ تعداد کاربران اتصالات “باند وسيع”، کشور کره با ضريب نفوذ 93 درصد در ردة اول قرار دارد. در ساير کشورها نيز موج استفاده از سرويس‌هاي “باند وسيع” در حال وقوع است. بر اساس گزارش‌ها، رشد اين روند در کشور چين بيش از ساير کشورها مشاهده ميشود.
انواع مختلف دسترسي “باند وسيع” 1- زوج‌سيم مسي زوج‌سيم مسي قديمي‌ترين تکنولوژي انتقال اطلاعات است. در مقايسه با ساير تکنولوژي‌هاي انتقال اطلاعات سيمي، اين تکنولوژي داراي کمترين پهناي باند است. براي استفادة بهينه از پهناي باند زوج‌سيم مسي، روش‌هاي جديد کدينگ مطرح شده است؛ اين روش‌ها با نام کلي DSL شناخته مي‌شوند. البته، در استفاده از اين خطوط، فقط 40 درصد مشترکان متصل به يک مرکز سوئيچ قابل تجهيز به اين نوع تکنولوژي هستند. علاوه بر آن، در حال حاضر، انواع مختلفي از خطوط DSL مورد استفاده قرار مي‌گيرند که هرکدام توانايي‌ها و محدوديت‌هاي خاص خود را دارند. براي کاربرهاي خانگي، نوع خاصي از DSL با نام ” DSL نامتقارن ” ارائه ميشود که يک سرويس بهينه‌شده براي اين کاربران است. ” DSL نامتقارن ” توانايي ارائة پهناي باند 8 مگابيت‌برثانيه را از شبکه به مشترک و پهناي باند 1 مگابيت‌برثانيه را از مشترک به شبکه دارد. براي شرکت‌هاي کوچک و متوسط، ” DSL متقارن ” به‌کار مي‌رود که پهناي باندي در حدود 2 مگابيت‌برثانيه را براي هر دو جهت مشترک به شبکه و بالعکس ارائه مي‌کند. 2- کابل هم‌محور اولين کاربرد گستردة کابل‌هاي هم‌محور ( coaxial )، در ارائة سرويس‌هاي تلويزيون کابلي بوده است. به دليل اينکه اين تکنولوژي اساساً و از ابتدا براي ارائة سرويس‌هاي تلويزيون آنالوگ به کار مي‌رفته است، قابليت انتقال دوطرفة اطلاعات را ندارد. در مقايسه با تکنولوژي فيبرهاي نوري، کابل هم‌محور هيچگونه مزيتي ندارد؛ ولي چون براي تحقق شبکة تلويزيون کابلي، سرمايه‌گذاري زيادي انجام شده است و کابل‌کشي مجدد هم سرمايه و وقت زيادي را مي‌طلبد، ارائه‌دهندگان خدمات مخابراتي ترجيح مي‌دهند که از همان شبکة کابلي استفاده کنند؛ به اين منظور، بايد تغييراتي در سيستمهاي انتهايي داد تا براي انتقال دوطرفة اطلاعات قابل استفاده باشند. اين روند به طور جدي در کشور ايالات متحده در حال پيگيري است. البته در کشور ما استفادة قابل توجهي از کابل هم‌محور صورت نگرفته است و طبعاً چنين مشکلاتي هم وجود ندارد. 3- فيبر نوري در ميان کلية تکنولوژي‌هاي انتقال اطلاعات، فيبر نوري داراي بيشترين پهناي باند است. با پيشرفت تکنولوژي‌هاي فيبر نوري، روي هر طول موج فيبر نوري مي‌توان داده‌ها را با سرعت حدود 80 گيگابيت‌برثانيه ارسال کرد. ارسال چندين طول موج روي فيبر با استفاده از تکنولوژي DWDM نيز دسترسي به پهناي باند در حد چند ترابيت‌برثانيه را ممکن کرده است. به يقين مي‌توان گفت تا مدت‌ها براي انتقال اطلاعات پرسرعت، جايگزيني براي فيبر نوري يافت نخواهد شد. با توجه به پهناي باند نامحدود فيبر نوري، عامل اصلي در محدود شدن سرعت انتقال در سيستمهاي مخابراتي امروزي، محدوديت پهناي باند سيستمهاي سوئيچينگ الکترونيکي انتهايي و نيز محدوديت سرعت پردازش پروسسورها است. به همين دليل، انجام پردازش و سوئيچينگ در حوزة نوري، به عنوان مسألة مرزي در اين زمينه مطرح است. 4- نسل سوم شبکههاي مخابرات سيار سلولي نسل کنوني شبکههاي مخابرات سيار سلولي (نسل 2) قابليت ارسال اطلاعات “باند وسيع” را ندارد. با ظهور شبکههاي سيار سلولي نسل 2،5 ( GPRS )، پهناي باند تا حدودي افزايش يافته است. نسل سوم شبکههاي مخابرات سيار سلولي ، با استفادة بهينه از باند فرکانسي، پهناي باند مورد نياز براي بسياري از سرويس‌هاي “باند وسيع” امروزي را فراهم مي‌کند. با استفاده از اين تکنولوژي روياي دسترسي به سرويس‌هاي “باند وسيع” در همه جا و در هر زماني محقق ميشود. 5- شبکههاي LMDS شبکة LMDS يک سيستم مخابراتي “باند وسيع” يک نقطه به چند نقطه است که در محدودة فرکانسي بيش از 20 گيگاهرتز عمل مي‌کند. به دليل ويژگي‌هاي خاص انتشار امواج در اين محدودة فرکانسي، محدوة فضايي که مي‌تواند پوشش دهد، حداکثر تا 10 کيلومتر است. در مسير ارسال سيگنال به سمت مشترک، سيگنال به صورت نقطه به چند نقطه و در مسير دريافت سيگنال از مشترک، سيگنال به صورت نقطه به نقطه ارسال ميشود. از اين تکنولوژي مي‌توان به طور مثال در ارتباط دوطرفة ميان شعب يک سازمان استفاده کرد. 6- حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم يا WLL حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم يا WLL ، به عنوان جايگزين بخشي از خطوط سيمي شبکة تلفن ثابت يا تمام آن، مشترکين انتهايي شبکة تلفن ثابت را به شبکة سوئيچ متصل مي‌کند. تکنولوژي‌هاي متنوعي براي پياده‌سازي حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ بنابراين مشخص کردن يک استاندارد واحد براي اين سيستم‌ها بسيار مشکل به نظر مي‌رسد. در واقع، به دليل تنوع کاربران (مسکوني يا تجاري)، تنوع پراکندگي جمعيت (مناطق شهري يا روستايي)، بايد در انتخاب تکنولوژي تا حدي دست اپراتورها و ارائه‌کنندگان را باز گذاشت. بر اين اساس، حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم بر اساس چند تکنولوژي سيستم مخابرات سيار سلولي آنالوگ (مثل AMPS ، NMT و TACS )، سيستم مخابرات سيار سلولي ديجيتال (مثل GSM ، IS-95 و UMTS )، شبکه‌ها و سرويس‌هاي مخابرات شخصي ( PCN/PCS ) و تلفن‌هاي cordless و DECT قابل پياده‌سازي هستند.
سياست‌گذاري و قانون‌گذاري در حوزة ارتباطات ” باند وسيع ” تحقيقات انجام شده در کشورهاي پيشرو در زمينة ارائة ارتباطات “باند وسيع” نشان مي‌د هد که رشد مناسب ارتباطات “باند وسيع”، نيازمند دخالت‌هاي دولت است. در واقع، واگذاري توسعة اين بخش مخابرات به فرآيند بازار، مناسب تشخيص داده نشده است. از سوي ديگر، دولت با وضع قوانين مناسب مي‌تواند محيط رقابتي سالمي را براي اپراتورها به وجود آورده و فرآيند عرضه و تقاضا را براي رشد بهينة اين بخش کنترل کند. اين قوانين بايد سطح رقابت را در محيط رقابتي به وجودآمده نيز کنترل کنند. تحقيقات نشان مي‌دهد که حجم عمدة بازار ارتباطات “باند وسيع” در اکثر کشورهاي عضو سازمان توسعة همکاري‌هاي اقتصادي ( OECD )، همچنان در اختيار اپراتور اول (دولتي) بوده است. حجم محدود بازار، نبود پايداري اقتصادي و نيز کاهش اعتماد سرمايه‌گذاري از جمله دلايل اين پديده ذکر ميشود.
تحليل و نتيجه‌گيري
کشور ما در زمينة تلفن‌همراه بدون برنامه و استراتژي مشخص گام نهاد. نتيجه آن ش د که با وجود گذشت حدود 15 سال از ظهور تکنولوژي‌هاي تلفن همراه، تنها يک شرکت سازندة تجهيزات تلفن‌همراه در کشور وجود دارد و در ساير زمينه‌هاي مرتبط با اين تکنولوژي، همچون اپراتوري و تحقيقات توسعه‌اي، فاصلة زيادي با ساير کشورها داريم. در ضمن در زمينة حضور در بازارهاي خارجي همچون بازار کشورهاي منطقه هيچ توفيقي به دست نياورده‌ايم. سرويس‌هاي “باند وسيع” در حال ايجاد موج جديدي در تمامي زمينه‌هاي مخابرات هستند. اين خود بيانگر فرصت‌ها و تهديدهايي براي مخابرات کشور ماست ؛ در بازار جهاني در حال ظهور اين تکنولوژي‌ها مي‌توان با انجام سرمايه‌گذاري و انتخاب استراتژي‌هاي مناسب، داراي مزيت‌هاي نسبي شد و بخشي از بازار را به دست گرفت. به جاي سرمايه‌گذاري در زمينة تکنولوژي‌هاي تلفن همراه، که به انتهاي عمر توسعة خود نزديک ميشود و با توجه به وجود رقباي قدرتمند بين‌المللي امکان حضور چشمگير ما اندک به نظر مي‌رسد، بهتر آن است که سرمايه‌هاي خود را به سمت تکنولوژي‌هاي “باند وسيع” سوق دهيم. در صورت عدم اتخاذ استراتژي مناسب، در زمينة تکنولوژي‌هاي “باند وسيع” که بر اساس پيش‌بيني‌ها، بازار متنوع‌تري از تکنولوژي تلفن همراه ايجاد خواهند کرد، در آينده به وضعيتي مشابه وضعيت فعلي تلفن‌همراه دچار مي‌شويم. علاوه‌بر اين، بايد به مقولة سرويس‌‌دهي نيز توجه کرد؛ تا به‌حال مشکل عمدة پهناي باند، در ترافيک‌هاي بين شهري مطرح مي‌شد. ولي اگر قرار باشد پهناي باند قابل توجهي را تا درب منازل و يا حتي تا ميز شخصي افراد رساند، مسأله حالت متفاوت‌تري به خود مي‌گيرد. اين مسأله به دليل ظهور سرويس‌هاي متنوع جديد است. از جملة اين سرويس‌ها، مي‌توان به تلويزيون‌هاي ديجيتال، پيام‌هاي بازرگاني هدفمند، پزشکي از راه دور، اتوماسيون منزل، کنفرانس ويديويي و رسانه‌هاي متعامل اشاره کرد. بعضي از اين سرويس‌ها هم‌اکنون به صورت خاص مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ ولي وقتي اين سرويس‌ها حالت عمومي پيدا کند، مسألة پهناي باند از اهميت بالايي برخوردار ميشود. بهترين راه‌حل براي رفع اين مشکل، استفاده از يک ساختار تمام‌فيبر است. چنين راه حلي براي کشور ما، ممکن است در کوتاه‌مدت و يا حتي ميان‌مدت قابل تحقق نباشد. حتي در بسياري از کشورهاي توسعه‌يافته همچون ايالات متحده و کشورهاي تازه‌توسعه‌يافته همچون کرة جنوبي چنين ساختاري به طور کامل محقق نشده است. روش بهينه براي رسيدن به ساختار تمام‌فيبري که در بلندمدت محقق خواهد شد، کار کردن با ترکيبي از تکنولوژي‌هايي است که در بالا به آن اشاره شد. قاعدتاً، در انتخاب يک نوع تکنولوژي خاص براي يک مقصد خاص، بايد آينده‌نگري‌هاي لازم براي به حداقل رساندن هزينه‌ها صورت گيرد. در کشور ما نيز همچون بسياري کشورها، سرمايه‌گذاري‌هاي قابل توجهي در بخش سيمي سيستمهاي انتقال صورت پذيرفته است. بنابراين، بهترين گزينه براي تحقق شبکة “باند وسيع”، استفاده از تکنولوژي DSL است. اين سيستم، در محدودة ارتباطات درون‌شهري قابل پياده‌سازي است. براي ارتباطات بين‌شهري، تنها راه حل مناسب استفاده از شبکة فيبر نوري است. شبکة فيبر نوري کشور ما، عليرغم انجام کابل‌کشي کامل در محدوة بين‌شهري به دليل عدم نصب تجهيزات انتهايي، هنوز به طور کامل زير بار نرفته است. به همين دليل است که رشد ارتباطات DSL نيز با کندي صورت مي‌گيرد. در واقع، چون زيرساخت بين‌شهري شبکة مخابرات کشور قادر به ارائة پهناي باند کافي براي سرويس‌هاي “باند وسيع” نيست، اين سرويس‌ها، عليرغم ابراز تمايل ارائه‌کنندگان خصوصي براي راه‌اندازي شبکة DSL ، هنوز به مرحلة عام و فراگير نرسيده است.
مآخذ: