وقتي شخصي دچار برق گرفتگي مي‌شود، عبور جريان الكتريكي از طريق بدن ممكن است وي را از هوش برده، منجر به توقف تنفس و حتي ضربان قلب وي شود. جريان الكتريكي مي‌تواند هم در محلي كه وارد بدن مي‌شود و هم در محلي كه براي تخليه به «زمين» از بدن خارج مي‌شود، سوختگي ايجاد كند. در بعضي موارد، جريان برق، گرفتگي عضلاني هم ايجاد مي‌كند كه اين موضوع، مانع از قطع ارتباط مصدوم با منبع برق مي‌شود. بنابراين وقتي به صحنه حادثه مي‌رسيد، امكان دارد كه هنوز جريان الكتريكي در بدن مصدوم برقرار باشد («برقدار»). آسيب‌هاي الكتريكي معمولاً در منزل يا محل كار و در اثر تماس با منابع برق با ولتاژ پايين رخ مي‌دهند. همچنين ممكن است اين آسيب‌ها در اثر تماس با منابع برق با ولتاژ بالا (مثل خطوط انتقال نيروي افتاده روي زمين) هم رخ دهند. افرادي كه با جريان ولتاژ بالا دچار برق‌گرفتگي مي‌شوند، ندرتاً زنده مي‌مانند.
مباحث زير را هم ببينيد:
سوختگي‌هاي الكتريكي ، اقدامات نجات‌دهنده حيات .
صاعقه
صاعقه يك جريان الكتريكي ناگهاني طبيعي است كه از جو تخليه مي‌شود و در مسير خود، مقادير زيادي از حرارت و نور را منتقل مي‌كند. صاعقه، تماس خود با زمين را از طريق نزديكترين ساختارهاي بلند محوطه و احتمالاً هر شخصي كه نزديك آن ساختار ايستاده باشد، برقرار مي‌كند. اصابت صاعقه مي‌تواند به آتش گرفتن لباس‌ها، زمين خوردن مصدوم و حتي مرگ آني منجر شود. هرچه سريع‌تر تمام افراد را از محل اصابت صاعقه دور كنيد.
جريان ولتاژ بالا
تماس با جريان ولتاژ بالا (كه معمولاً در خطوط نيرو و كابل‌هاي هوايي پرفشار وجود دارد) معمولاً به مرگ فوري منجر مي‌شود. افرادي كه زنده مي‌مانند، سوختگي‌هاي شديدي خواهند داشت. از اين گذشته، اين شوك مي‌تواند با ايجاد اسپاسم عضلاني، مصدوم را به اطراف پرتاب كرده، آسيب‌هايي مثل شكستگي ايجاد كند. جريان برق با ولتاژ بالا مي‌تواند تا 18 متر جهش («قوس») داشته باشد. اشيايي مثل چوب خشك يا لباس نمي‌توانند از شما محافظت كنند. قبل از نزديك شدن به مصدوم، منبع جريان برق بايد قطع شده باشد؛ در صورتي كه خطوط نيروي هوايي در راه‌آهن آسيب ديده باشند، قطع منبع برق بسيار حياتي خواهد بود. مصدوم احتمالاً بي‌هوش است. پس از آنكه از بي‌خطر بودن محل مطمئن شديد، راه تنفسي مصدوم را باز كرده، تنفس وي را بررسي كنيد؛ آماده باشيد تا در صورت لزوم احياي تنفسي و ماساژ قفسه سينه را آغاز كنيد (مبحث « اقدامات نجات‌دهنده حيات » را ببينيد). در صورتي كه مصدوم در حال نفس كشيدن است، وي را در وضعيت بهبود قرار دهيد. علايم حياتي (سطح پاسخ‌دهي، نبض و تنفس) را مرتباً كنترل و ثبت كنيد.
جريان برق با ولتاژ بالا ناظران را از محل حادثه‌اي كه در اثر جريان ولتاژ بالا رخ داده است، دور كنيد. فاصله ايمن، بيش از 18 متر از منبع برق است.
جريان ولتاژ پايين
جريان‌هاي خانگي كه در منازل و محل‌هاي كار مورد استفاده قرار مي‌گيرند، مي‌توانند آسيب‌هاي جدي يا حتي مرگ ايجاد كنند. حوادث معمولاً ناشي از كليدهاي برق خراب، سيم‌هاي برق لخت شده يا وسايل برقي داراي نقص هستند. خصوصاً كودكان كم سن و سال در معرض خطر هستند (كودكان به‌طور طبيعي كنجكاو بوده، ممكن است انگشتان خود يا ساير اشياء را به داخل پريزهاي ديواري برق فرو كنند). آب (كه يك هادي قوي و خطرناك الكتريسيته است) ميزان خطر را افزايش مي‌دهد. تماس با يك وسيله برقي بي‌خطر با دست‌هاي خيس يا در شرايطي كه كف اتاق خيس باشد، خطر شوك الكتريكي را به مقدار زيادي افزايش مي‌دهد.
هشدار!
در صورتي كه مصدوم در تماس با جريان الكتريكي است، به وي دست نزنيد؛ ممكن است مصدوم «برقدار» باشد و شما هم در معرض برق‌گرفتگي قرار بگيريد.
هرگز از وسايل فلزي براي قطع تماس الكتريكي استفاده نكنيد. روي يك ماده خشك نارسانا ايستاده، از يك وسيله چوبي استفاده كنيد.
آماده باشيد تا در صورت توقف تنفس مصدوم، احياي تنفسي يا ماساژ قلبي را تا رسيدن كمكهاي اورژانس آغاز كنيد (عنوان « اقدامات نجات‌دهنده حيات » را ببينيد).
آنچه شما مي‌توانيد انجام دهيد
در صورتي كه به محل انشعاب اصلي يا كنتور برق به سهولت دسترسي داريد، تماس بين مصدوم و منبع برق را از طريق خاموش كردن آن، قطع كنيد. در غير اين صورت، دو شاخه را خارج كنيد يا كابل را درآوريد. اگر به كابل، پريز يا محل انشعاب اصلي دسترسي نداريد، به موارد زير عمل كنيد:
براي محافظت از خود، روي يك ماده خشك نارسانا مثل يك جعبه چوبي، يك كفپوش پلاستيكي يا يك دفترچه راهنماي تلفن بايستيد.
با استفاده از يك وسيله چوبي (مثل يك جارو)، اندام‌هاي مصدوم را از روي منبع الكتريكي كنار بزنيد و يا منبع الكتريكي را از مصدوم دور كنيد.
اگر قطع تماس (مصدوم با منبع برق) با يك وسيله چوبي مقدور نيست، ضمن آنكه كاملاً مراقب هستيد تا به مصدوم دست نزنيد، طنابي را به دور مچ پاي مصدوم يا بازوان وي حلقه كنيد و وي را از منبع جريان الكتريكي دور كنيد.
تنها در صورتي كه ضرورت دارد، مصدوم را با كشيدن بخش‌هايي از لباس كه شل و خشك هستند، (از منبع برق) دور كنيد. اين كار را تنها به عنوان آخرين تلاش انجام دهيد زيرا ممكن است مصدوم همچنان «برقدار» باشد.
دور كردن منبع برق اگر نمي‌توانيد جريان الكتريكي را خاموش كنيد، بر روي يك ماده خشك نارسانا (مثل يك دفترچه راهنماي تلفن) بايستيد و با استفاده از يك دسته جارو، منبع برق را از مصدوم دور كنيد. هرگز مستقيماً به مصدوم دست نزنيد.
توجه: پزشكي دانشي هميشه در تغيير است. در ارايه مطالب سلامتيران تلاش زيادي در جهت كامل بودن و تطابق آن با استانداردهاي روز پزشكي دنيا تا زمان انتشار صورت گرفته است. اما بدليل اينكه در علوم پزشكي وجود خطاهاي پژوهشي و تغييرات روز به روز همواره متصور است، سلامتيران مطالب ارائه شده را الزاماً كامل و عاري از خطا نمي‌داند. ارجح آن است كه كاربران اين اطلاعات را قبل از بكارگيري با رجوع به پزشكان و منابع ديگر نيز تأييد نمايند
برق گرفتگي
داشتن اطلاعات در مورد برق، نحوه نصب وسايل روشنايي و تعمير بعضي از اسباب برقي براي همگان ضروري به نظر مي رسد. آموزش تدريجي اين مسائل از سنين نوجواني يكي از ضروري ترين موارد آموزشي عصر ما تلقي مي شود.
بدن انسان هادي جريان برق است. اگر بدن انسان به برق اتصال پيدا كند منجر به عبور جريان برق از بدن فرد به زمين خواهد شد. در جريان برق گرفتگي علاوه بر سوختگي پوست كه محل ورود و خروج جريان برق را شامل مي شود بافتها هم دچار آسيب مي شود. اگر جريان برق از قلب عبور كرده باشد منجر به اختلال در سيستم قلب و اگر از مغز عبور كند منجر به مهار مركز تنفس و وقفه تنفسي خواهد شد.
برق گرفتگي به دو دسته تقسيم مي شود.
۱- با ولتاژهاي بالا
۲- با ولتاژهاي پائين
در موارد با ولتاژ بالا، حتماً بدن لازم نيست مستقيم با سيم يا كابل برق تماس داشته باشد بلكه ممكن است در فاصله 20 متري هم جريان برق از هوا عبور كند و به بدن فرد منتقل شود و باعث برق گرفتگي شود. در اين موارد هر چقدر ولتاژ برق و رطوبت هوا بالا باشد ميزان انتقال و آسيبي كه به بدن وارد مي شود بيشتر است.
موارد ولتاژ پائين بيشتر در خانه اتفاق مي افتد. مثلاً فرد از سيم لخت و يا وسايل برقي مخصوصاً آن دسته از وسايل كه در آنها آب ريخته مي شود آسيب مي بيند.ممكن است از طريق كليد برق برق گرفتگي ايجاد شود.
در برق گرفتگي با ولتاژ پائين بدن فرد دچار لرزش مي شود حال آنكه در موارد با ولتاژ بالا بدليل گرفتگي عضلات، منجر به اتصال دائم با آن وسيله خواهد شد.
كمكهاي اوليه كه در برق گرفتگي با ولتاژ پائين در منزل مي توانيم انجام دهيم رعايت جوانب احتياط است. مسائلي است كه فرد كمك كننده بايد انها را رعايت كند. بدين ترتيب كه تا وقتيكه جريان برق به مصدوم متصل است نبايد به مصدوم دست بزنيم. ابتدا بايد جريان برق قطع شود كه با قطع كردن فيوز يا كشيدن دو شاخه از پريز ممكن مي شود.
بعد از قطع جريان برق بايد بدن مصدوم را از اتصال به لوازم برقي جدا كرد. فرد كمك كننده بايد دمپايي لاستيكي به پا كند و يا اگر زمين خيس است از چند روزنامه براي خشك كردن استفاده كند و توسط يك چوب و يا هر چيزي كه غير رسانا است فرد مصدوم را از محل كه برق در آن وجود دارد دور كند.
بعد از قطع ارتباط برق در ابتدا بايد تنفس مصدوم را كنترل كرد. اگر تنفس نداشت بايد تنفس دهان به دهان انجام شود. بالافاصله بايد ضربان قلب و نبض كنترل شود. در صورتيكه نبض وجود نداشت ماساژ قلبي ضروري است.
در هر نوع برق گرفتگي شخص بايد به بيمارستان منتقل شود و بايد تا ۲٤ ساعت تحت نظر باشد. البته تا رسيدن به پزشك يكبار تنفس مصنوعي و همچنين ٥ بار ماساژ قلبي لازم است.
در برق گرفتگي با ولتاژ بالا تا زماني كه جريان برق قطع نشده حتي نمي توان به مصدوم نزديك شد چون در فاصله ۶ متري هم ممكن است به فردي كه مي خواهد كمك كند برق منتقل شود.
نكاتي كه بايد در هنگام صاعقه رعايت شود تا باعث پيشگيري از برق گرفتگي شود:
۱- دوري از درختان و پايه هاي برق
۲- گريز از روي ارتفاعات
۳- خوابيدن روي زمين يا جاي گود
1- در معابر عمومي به علايم هشدار دهنده كه روي تابلو هاي برق و تابلو هاي سيار كه كارگران نصب كرده اند توجه و مراقبت نماييد .
2- از دستكاري به جعبه هاي انشعاب و باز كردن درب آنها و ساير تجهيزات برقي مثل تابلو هاي برق ، پايه هاي فلزي روشنايي ، دريچه ترمينال آنها و امثالهم خودداري نماييد.
3- در صورتيكه حفاري جهت كابل برق احداث شده و يا كارگران مشغول به كار هستند مراقبت نماييد تا خطري متوجه شما نباشد. ضمنا مسير حفاري كه تا چند روز پر نمي شود به منطقه برق خود اطلاع دهيد.
4- در صورت مشاهده هر گونه اتفاق غير منتظره در رابطه با تجهيزات برقي مثل تير شكستگي ، آتش سوزي در تجهيزات برقي ، سيم پارگي و … مراتب را فورا به اداره حوادث منطقه خود اطلاع دهيد.
5- در هواي باراني و مرطوب ، تنه درختان و تيرهاي برق بخصوص تيرهاي فلزي را لمس نكنيد.
6- از بچه مراقبت نماييد كه به دريچه باز شده پايه هاي روشنايي فلزي نزديك و دستكاري نكنند.
7- در جاهاييكه تيرهاي سيماني برق روي هم انباشته شده و خطر لغزش تيرها وجود دارد ، بچه ها را محافظت نماييد.
8- سيم هاي لخت كه از روي تيرهاي برق به سطح پايين يا زمين افتاده هرگز دست نزنيد.
9- مراقبت نماييد ، اشياء فلزي مثل آنتن تلويزيون به سيم هاي برق نزديك نشود.
10- اشياء فلزي را در ساختمان يا معابر به سيم هاي برق نزديك نكنيد.
11- ماشين خود را مقابل بست هاي زميني پارك نكنيد.
12- در صورتيكه اختلالي در برق منزل داريد ، هرگز تجهيزات برقي بيرون مثل جعبه انشعاب ها را باز و اقدام به تعميير نكنيد و هرگز از تعميرات الكتريكي نخواهيد اين كار را نكنيد.
13- ماشين هاي مخصوص مثل جرثقيل و كاميون و كمپرسي در موقع عبور يا مانور به شبكه برق نزديك و ايجاد خطر شود.بايستي اين مورد را توجه نماييد.
14- در رانندگي دقت نماييد بخصوص در شبها كه وسيله خودرو به تجهيزات برقي اصابت نكند.
15- لوله هاي فلزي محافظ كابل جعبه انشعاب و ساير متعلقات را هرگز دست نزنيد.
16- چراغ هاي خاموش روشنايي را در اسرع وقت به نگهباني منطقه اطلاع دهيد.
17- از شبكه هاي برق اقدام به گرفتن برق غير مجاز نكنيد و ساير تخلفات مشاهده شده را به نگهباني منطقه اطلاع دهيد.
18- اگر افرادي در ارتباط با برق مراجعه نماييد ، كارت شناسايي در خواست و مراقبت نماييد كه افراد مشكوك نباشند.
19- در موقع نصب يا جمع آوري تير برق و ترانس برق كه جرثقيل و كارگران مشغول به كار هستند، خطر باز شدن زنجير و ساير خطرات وجود دارد شديدا محوطه خطر را در نظر داشته باشيد.
20- ممكن است بر اثر بي احتياطي كارگران برق در لحظاتي درب ورودي تجهيزات برقي باز باشد. مراقبت نماييدكه بچه ها و بزرگترها داخل پست نشوند و تجهيزات برقي را دست نزنند.
21- در پشت بام ها مراقبت نماييد در هنگام برف روبي يا ساير موارد مواد به روي سيم هاي برق ريخته نشود ضمن اينكه در رطوبت، پارو و مواد عايق نيز هادي شده و خطر برق گرفتگي و حادثه وجود دارد.
22- تير هاي چوبي كه آغشته به مواد سمي هستند ، اگر تراشه آن در دست بچه ها بعلت مختلف فرو رود خطرات عفونت دارد ، مراقبت نماييد.
23- درختاني كه درگير با شبكه هستند بخصوص درختان ميوه مثل توت ، براي بچه ها و جوانان كه بالاي درخت رفته اند در مواقعي امكان خطر دارد ، مراقب باشيد.
24- هرگز روي تير هاي برق و يا درب پست ها و ساير تابلو ها ، اعلانات نصب نكنيد اين مسئله بسيار خطرناك است بخصوص نصب آگهي ها روي تير هاي برق كه خطر برق گرفتگي وجود دارد .تا بحال چندين حادثه منجر به فوت در اين قبيل موارد مشاهده شده است .
25- كارگران در معابر براي اتصال كابل هاي زمين از قير مذاب استفاده مي نمايند . خطرات قير مذاب بسيار جدي است . به بچه ها و جوانان احتياط با برخورد به اين موارد را ياد آوري كنيد.
دستورات ايمني و حفاظت برقكاران
1- برقكاران موظفند هنگام كار تمام اشياء فلزي از قبيل ساعت ، انگشتر ، گردنبند و … را از خود دور نمايند.
2- در گروههاي دو نفره ، انجام كار همزمان در ارتفاع و يا روي تابلو براي بيش از يكنفرممنوع مي باشد و فرد دوم بايد مراقب بر چگونگي اجراي صحيح كار باشد.
3- قطع و وصل مدار بصورت غير استاندارد و به هرگونه روش شخصي ممنوع مي باشد .
4- در مدت زمان انجام كار گروه تعميرات روي تجهيزات الكتريكي ، بايستي وسيله نقليه گروه در محل كار آماده باشد.
5- در محيط كار بايد نوربه حد كافي موجود باشد.
6-در شرايط جوي غير عادي (رعد و برق) انجام كار روي خطوط برقدار ممنوع است.
7- هر گونه تغيير در لوازم ايمني استاندارد شده ممنوع مي باشد.
8- در صورت نياز به كار نفر دوم روي يك پايه ، صعود و فرود تا استقرار نفر اول ممنوع است.
9- در صورتيكه شبكه به طريقي احداث شده باشد كه انجام كار بصورت برقدار ميسر نباشد لازم است قبل از هر گونه عمليات روي شبكه مورد نظر فرم قطع و وصل مدار دريافت گردد.
10- افراد اجرايي بايستي از لوازم ايمني و ابزار كار سالم استفاده نمايند .
11- هنگام كار حضور سرپرست گروه در محل كار الزامي است .
12- افراد گروه اجرايي موظف مي باشند ضمن استفاده از لوازم ايمني و ابزار كار موارد زير را رعايت نمايند الف : تميز و سالم نگهداشتن لوازم ايمني و ابزار كار (افراد مي بايستي لوازم ايمني و ابزار كار را سالم و تميز نگهداشته و از بكار بردن لوازم ايمني و ابزار كار معيوب خودداري نمايند.)
ب : حمل و كاربرد صحيح لوازم (افراد مي بايستي لوازم و ابزار كار را بطور صحيح بكار گرفته و در حمل آن رعايت احتياط را بعمل آورده و از انداختن آنها به اطراف خود داري نمايند.
)13- در صورت استفاده از خودرو ، موتورسيكلت ، ماشين آلات و ماشين آلات سنگين ، رعايت مقررات ايمني و خاص آن الزامي است .
14- در صورت استفاده از موتور سيكلت بايستي از كلاه ايمني استفاده شود .
15- خودرو اتفاقات بايد مجهز به بي سيم ، آژير ، چراغ گردان ، پرژكتور ، كپسول اطفاء حريق ، فلاشر و كمربند ايمني باشد
16- در صورت استفاده از نردبان مقررات ايمني و خاص مربوطه الزامي است .
17- در صورت نياز به نردبان با ارتفاع بيش از سه متر ، ضمن مهار نمودن نردبان به پايه و بصورت عمودي نفر دوم همكاريهاي لازم را به عمل آورد.
18- مجريان موظف مي باشند قبل از اجراي كار و بعد از آن موضوع قطع و وصل نمودن برق مدار را به اطلاع مشتركين برسانند.
19- چنانچه وضعيت شبكه به طريقي باشد كه براي افراد اجرايي ، اهالي و يا تاسيسات خطر آفرين باشد بايستي شبكه بلافاصله از نزديكترين محل قطع گردد .
20- برقكار گروه اتفاقات هنگام عزيمت به ماموريت حق رانندگي خودرو اتفاقات را ندارد.
21- در صورت كار با شبكه بي برق ، پس از جدا نمودن شبكه از منبع تغذيه و قطع كليد راه انداز معابر و آزمايشات بي برقي مدار بايستي طرفين محل كار اتصال زمين گردد.
22- آزمايش الكتريكي بمنظور حصول اطمينان از بي برق بودن مدار با استفاده از ولت سنج ضمن رعايت فاصله مجاز
23- بستن دستگاه اتصال زمين موقت در طرفين محل كار و در معرض ديد مجري بطريقي كه تا پايان كار نيازي به جابجايي آن نباشد
24- تخليه الكتريكي مدار
25- قبل از وصل نمودن برق مدار اطمينان حاصل شود كه مدار سالم و افراد مشغول كار نمي باشند.
26- كارگران نبايد از سيم مهار ، ميخ ها ، تسمه ها ، سيم ها و امثال آن كه ممكن است استحكام كافي نداشته باشد آويزان شوند.
27- دستكش عايق لاستيكي را بدون روكش چرمي نبايد بكار برد .
28- قبل از نصب يا برچيدن هادي يا كابل ، نيرويي كه بعدا به تيرها و يا تاسيسات مشابه وارد خواهد شد بايد مورد نظر قرار گيرد و اقدام لازم جهت جلوگيري از انهدام اجزاء يا اشيا حامل نيرو به عمل آيد .
29- طنابهايي كه در نزديكي خطوط برقدار مورد استفاده قرار مي گيرند بايد از جنس غير هادي باشند